Sự khác nhau trong cách cúng Táo Quân ở ba miền Bắc, Trung, Nam

Cúng ông Công ông Táo đã là một phong tục tập quán có từ lâu đời của người Việt, Càng sát dịp 23 tháng Chạp, không khí rộn rã đi sắm lễ cúng Táo Quân của mỗi gia đình càng được cảm nhận rõ rệt. Tuy nhiên, nghi lễ này ở 3 miền Bắc, Trung, Nam của Tổ quốc, tục cúng ông Công ông Táo có những nét riêng rất khác nhau, đặc biệt là trong cách chuẩn bị mâm cỗ.

Theo lịch vạn niên thấy rằng mỗi năm, đúng vào dịp 23 tháng Chạp, Táo quân sẽ về trời báo cáo với Ngọc Hoàng mọi việc lớn nhỏ trong gia đình gia chủ.

Vào những ngày này, các gia đình người Việt lại chuẩn bị mâm cỗ để tiễn ông Táo về trời. Tùy theo phong tục tập quán mà mỗi nơi có một cách chuẩn bị khác nhau.

Cúng ông Công ông Táo ở miền Bắc

Người Bắc thường cúng ông Công ông Táo khá sớm, theo xem ngày thấy rằng từ khoảng ngày 20 tháng Chạp các gia đình đã lục tục làm lễ và muộn nhất là trước 12h00 trưa ngày 23 tháng Chạp. Bởi quan niệm sau giờ đó thì ông Công ông Táo phải bay về trời, không còn ở dương gian nữa. 

Ngày nay lễ vật ngoài vàng mã, cá chép, nhiều nơi cúng xôi chè, thường là chè bà cốt. Khi nấu chè cúng người ta cố ý để chè vương lên ông đầu rau, thậm chí chủ động bôi chè lên đầu rau để Táo Quân lên Trời tâu bày cho... "ngọt" giọng.

Táo Quân được thờ trên bàn thờ riêng cao hơn bàn thờ tổ tiên, trên đó thờ bộ mũ, hia. Sau khi cúng bái, đốt vàng mã, người ta cũng thay ba ông đầu rau trong bếp bằng cách thả xuống ao và thay bộ mới vào bếp, thay bộ mũ trên bàn thờ.

Quan niệm đây là thời gian nghỉ ngơi, bàn giao của Hành khiển và Táo Quân nên các gia đình cũng bao sái các bàn thờ trong gia đình, đốt hết chân nhang cũ, lau chùi bát hương, ban thờ sạch sẽ để chuẩn bị đón năm mới. Ngày nay nhiều nơi còn bày cỗ cúng gia tiên và đây cũng là dịp để con cháu về đoàn tụ vui vẻ, cùng nhau ôn lại những kỷ niệm của năm vừa qua.

Cúng ông Công ông Táo ở miền Trung

Ở Huế người ta vừa thờ Táo Quân trên Trang Ông, vừa thờ trên bàn thờ Bếp. Tối 30, mồng 1,14, ngày rằm gia chủ đều dâng cúng hoa quả, thắp nén nhang. Ngày thường phải thắp đèn dầu trong bếp. Người phụ nữ được căn dạn phải giữ sạch sẽ, tinh khiết và yên tĩnh nơi bếp núc.
Hằng năm, vào ngày 23 tháng chạp, Táo Quân sẽ lên thiên đình để báo cáo mọi việc lớn nhỏ trong nhà của gia chủ với Thượng Đế, cho nên để Vua Bếp phù hộ cho mình được nhiều điều may mắn trong năm mới, người ta thường làm lễ tiễn đưa ông Táo về chầu Trời rất trọng thể.

Trước lễ, lư hương đã được thay cát mới, bàn thờ ông Táo được lau dọn tinh tươm. Sau lễ, tượng ba ông Táo cũ bằng đất nung được tiễn khỏi bàn thờ bếp, đưa đến đặt cạnh các am miếu ở đầu xóm, hay ở dước gốc cổ thụ cạnh ngã ba đường. Tượng ba ông Táo mới được rước lên bàn thờ, bắt đầu “nhiệm kỳ” một năm coi sóc bếp núc cho gia chủ.

Trong sáng ngày 23 tháng Chạp còn có lễ dựng nêu ở trước sân nhà, sân đình. 23 tháng Chạp và tất niên, đêm Giao thừa, mồng 1 và mồng 3 Tết là những ngày mà người dân Huế đốt vàng mã nhiều nhất. Lễ cúng chiều 30 tết, lại cúng rước thần về, sáng mồng 1 Tết an vị ông Táo mới. Người Huế, khi kỵ, chạp hay cũng lễ gì trong nhà cũng khấn vái để Thần Bếp chứng giám.

Cúng Táo Quân ở miền Nam

Người Sài Gòn lại thường cúng ông Công ông Táo về buổi đêm, trong khoảng thời gian từ 20h00 đến 23h00. Người Sài Gòn quan niệm rằng vào thời điểm cuối ngày, sau khi cả gia đình đã ăn cơm xong, không còn nấu nướng và dùng đến bếp nữa thì mới được tiễn ông Táo lên đường gặp Ngọc Hoàng. 

Do có sự giao thoa văn hóa giữa các vùng miền nên mâm cúng ông Táo của người miền Nam cũng có sự tương đồng với người miền Bắc. Ngoài những món chủ đạo trên, người miền Nam có thêm một đĩa đậu phộng, kẹo vừng đen và một bộ “cò bay, ngựa chạy”.

“Cò bay, ngựa chạy” là hình con cò và con ngựa cắt bằng giấy, không làm có khung tre cầu kỳ kiểu miền Bắc. Tết Táo Quân trong Nam không có tục trút lư nhang để thay cọng nhang, không mua cá chép thả trong chậu rồi thả sông, không hóa vàng áo mũ thờ, vì không thờ áo mũ. Một số nơi còn nấu thêm chè xôi hoặc nếu không thì chỉ là mâm trái cây đơn giản.

Thời nay các bà nội trợ bận rộn cũng không phải lo nghĩ nhiều và mất công làm tất cả các món ăn trên, đa số các món trong mâm cúng như bánh chưng, giò, nem thì đã có bán sẵn, còn thịt đông, cá kho, hành muối làm từ trước hoặc thậm chí cũng có thể mua sẵn, đến đúng hôm đó thì chỉ cần luộc gà, nấu canh, làm món xào nóng là xong.

Lưu ý: Cúng ông Công ông Táo phải đặt trong bếp, khi cúng phải bật bếp lên cho cháy rực, mâm cỗ đề huề, cả nhà quanh năm no ấm. Có người thì vừa đặt một mâm cúng trong bếp và thêm một mâm khác cúng trên bàn thờ.

Xem thêm:

>>> Sự tích Táo Quân, nguồn gốc và phong tục thờ cúng 

>>> Văn khấn cúng Tết Ông Công Ông Táo 23 tháng chạp 

>>> Cách bày mâm cỗ cúng ông Công ông Táo đầy đủ nhất

>>> Cúng ông Công ông Táo về trời vào giờ nào đẹp nhất?