Hoành phi câu đối trong văn hóa tâm linh

Đây là một cách tao nhã thể hiện gia phong của một gia đình Việt xưa, Thường hoanh phi cau doi bao giờ cũng đi cùng một diềm gỗ sơn thiếp trang trí cho gian giữa của một ngôi nhà cổ.

Hoành phi câu đối trong văn hóa tâm linh

Khái niệm hoành phi câu đối

Trong phong tục tập quán Việt thì hoành phi là những tấm biển đồng có hình thức trình bày theo chiều ngang treo trên cao bên ngoài các gian thờ tại đình chùa, từ đường… Thường ở trên đó khắc từ 03 đến 04 chữ đại tự.

Từ HOÀNH PHI nguyên nghĩa là bảng nằm ngang với HOÀNH là ngang, PHI là phô bày.

Ý nghĩa hoành phi câu đối

Những bức hoành phi câu đối thường thể hiện lòng tôn kính với tổ tông, bề trên, thần thánh.v.v…với các câu phổ thông như:

Dữ Nhật Nguyệt: Mãi sáng với Mặt Trăng, Mặt Trời.
Hộ Quốc Tí Dân: Bảo vệ đất nước, che chở nhân dân.
Tích thụ kim hoa: Cây xưa nở hoa nay.v.v…

Được treo ở những nơi tôn nghiêm, hoanh phi cau doi vừa mang tính chất nghi lễ, vừa có giá trị về nghệ thuật. Những hoành phi cổ thực sự là di sản quý báu của cha ông. Trong thuật phong thủy thì việc treo hoành phi câu đối trong nhà cũng mang đến cho gia chủ nhiều niềm vui và may mắn.

Câu đối chạm gấm chữ giáp vàng

Hoành phi có nhiều loại, có bức hoành phi sơn son chữ vàng, có bức sơn đen chữ đỏ hoặc vàng, cũng có những bức được chạm đồng rất cầu kỳ, đẹp mắt. Tuy nhiên, đặc sắc và độc đáo nhất phải kể đến những hức hoành phi được làm bằng kỹ thuật “chạm đắp”, với việc chạm riêng một vài chi tiết như đầu rồng, đầu chim, các loại hoa văn…sau đó đắp vào bức chính. Hoành phi được làm bằng đồng không mọt (như gỗ), được chạm lộng, gắn kết với nhau thông qua ngàm mộng chứ không dùng đinh. Hoành phi câu đối cổ thường được cấu tạo theo hai dạng chính là dạng hình chữ nhật và hình cuốn thư, ngoài ra còn có bức dạng chiếc khánh, hình ô van.

Theo một số tài liệu Hán tự cổ hay một số sách xem tử vi thì những chữ Hán (không dùng chữ Nôm) viết trên hoành phi (大字 đại tự) thường theo 3 kiểu cơ bản là chữ chân 真, chữ thảo草, chữ triện 篆. Nội dung có khi bày tỏ lòng tôn kính của con cháu đối với tổ tiên và những người có công với đất nước, thông thường chỉ có từ ba đến bốn chữ như: 万古英灵 “Vạn cổ anh linh” (muôn thuở linh thiêng), 留福留摁 Lưu phúc lưu ân (Lưu giữ mãi ơn đức), 護國庇民 Hộ quốc tí dân (bảo vệ nước che chở dân); có khi mang ý nghĩa chúc tụng như 僧财进禄 “Tăng tài tiến lộc” (được hưởng nhiều tài lộc), 福禄寿成 “Phúc lộc thọ thành” (được cả phúc, lộc, thọ), 家门康泰 Gia môn khang thái (Cửa nhà rạng rỡ yên vui)… Những chữ lạc khoản nhỏ hơn được ghi ở một hoặc hai bên bức hoành phi sẽ cho chúng ta biết thông tin về chủ nhân của hoành phi, người viết, người tặng, sự kiện tạo ra bức hoành phi đó, về thời gian xây dựng đình, đền, nhà thờ họ…Hình trang trí trên các bức hoành phi như tứ linh (long, ly, quy, phượng), tứ thời (mai, lan, cúc, trúc), hình quyển sách và cây bút, hình thanh gươm… ngoài việc làm nổi bật thêm nội dung của những chữ trên bức hoành phi, còn thể hiện sự sáng tạo và thẩm mỹ của người tạo tác.

Hoành phi câu đối được treo ở đình, đền, nhà thờ, bàn thờ, lăng mộ

HOÀNH PHI CÂU ĐỐI được treo ở những nơi thờ cúng như đình, đền, nhà thờ họ, phía trên bàn thờ gia tiên, nơi lăng mộ…Sau khi chọn xem ngày và định được ngày tốt thì bức hoành phi được treo ngay ngắn nơi chính giữa hoặc những vị trí trang trọng khác của đền, đình hoặc ngôi nhà, hướng ra ngoài, cố định và ít di chuyển, tạo cảm giác bền vững, lâu dài. Có gia đình chỉ treo tại bàn thờ tổ tiên một bức hoành phi, nhưng cũng có gia đình treo đến hai ba bức, thường là gia đình khá giả. Xưa, những nhà nghèo không có hoành phi bằng gỗ thường dùng những tấm cót, nẹp vào rồi dán những tấm giấy đỏ có viết đại tự lên.

Ngày nay, những bức hoành phi cổ, vốn lưu giữ nhiều giá trị văn hóa còn lại không nhiều. Ở một số di tích người ta đã đưa những tấm hoành phi mới vào để thay thế cho các bức cũ đã bong sơn, long mộng hoặc tạo bức hoành phi câu đối mới hoàn toàn. Hoành phi có nhiều loại, có bức hoành phi sơn son chữ vàng, có bức sơn đen chữ đỏ hoặc vàng, cũng có những bức được khảm xà cừ rất cầu kỳ, đẹp mắt. Tuy nhiên, đặc sắc và độc đáo nhất phải kể đến những hức hoành phi được làm bằng kỹ thuật “chạm đắp”, với việc chạm riêng một vài chi tiết như đầu rồng, đầu chim, các loại hoa văn…sau đó đắp vào bức chính. Hoành phi được làm bằng gỗ không mọt (như gỗ mít), được chạm lộng, chạm đắp, gắn kết với nhau thông qua ngàm mộng chứ không dùng đinh. Hoành phi câu đối cổ thường được cấu tạo theo hai dạng chính là dạng hình chữ nhật và hình cuốn thư, ngoài ra còn có bức dạng chiếc khánh, hình ô van.